Ramallosa Musical

Música Tradicional Galega

​

A música tradicional de Galiza caracterízase tanto polas súas formas (muiñeiras, xotas, maneos, alalás, aturuxos etc), instrumentos (gaita galega, pandeireta e as cunchas, entre outros) e agrupacións musicais. Como música tradicional que evolucionou oralmente, comparte trazos en común coas das áreas veciñas de Asturias, Portugal e León e en xeral coa tradición musical de Europa Occidental[1].

 

HISTORIA:

A orixe da música tradicional galega é escura. As primeiras referencias remóntanse á música medieval, mais aínda que se conserven varios cancioneiros xeralmente non inclúen notación musical. Hai algunha excepción como Martín Codax (trobador do século XIII) ou Don Dinís, pois consérvanse dous pergamiños coa letra e música das súas composición (pergamiño Vindel e pergamiño Sharrer). Significativas son tamén as Cantigas de Santa María de Afonso X, non só por incluír a parte musical, senón que pola súa extensión e calidades subliñan a importancia da cultura galega da época, tanto no eido musical como no literario.

Sábese que a gaita era común naquela altura, e que en xeral existían xa os principais instrumentos presentes na tradición musical: gaitas, zanfonas e instrumentos de corda aparecen en códices, capiteis románicos ou no ben coñecido Pórtico da Gloria da Catedral de Santiago. Estas representacións permiten a reconstrución dos instrumentos e fan posible as interpretacións actuais da música medieval.

Coincidindo cos Séculos escuros e a decadencia do uso culto da lingua e cultura galega, a música tradicional pasa a ter unicamente como vía de transmisión a oral, que se pode reconstruír a través das panxoliñas, cantos de berce, de cego e outras mostras musicais que chegaron até a actualidade.

Non foi ata finais do século XIX e comezos do século XX cando se produciu unha reivindicación da tradición, en ocasións de mans do nacionalismo político. Por unha banda houbo as primeiras recolleitas sistemáticas e publicadas: Marcial del Adalid, Isidoro Hernández e José Inzenga son os primeiros dunha longa lista de investigadores que trataron de estudar a nosa música. Por outra banda, salientaron figuras como Perfecto Feijoo, gaiteiro e zanfonista, que fundaría Aires d'a terra. Esta coral durante 14 anos levaría a música galega por distantes xeografías e realizaría a primeira gravación comercial de música galega en 1904. Este sería un dos varios coros galegos que viron a luz naquela época e que bebían das fontes tradicionais para o seu repertorio, que logo interpretaban fronte a elites urbanas, dentro do movemento musical europeo chamado coralismo.

​

Tamén durante a primeira metade do século destacan as figuras de Ricardo Portela ou Avelino Cachafeiro, que son fonte de inspiración de moitos músicos posteriores e que dignificaron o instrumento da gaita e o seu significado social.

Paralelamente a esa reivindicación dábanse certas condicións que, igual que noutras entidades étnicas europeas, a interpretación espontánea fose esmorecendo; por unha banda, o ambiente rural foi mudando e desaparecían os traballos comunais, principais momentos onde xurdía a música. Por outra banda, a emigración que afectou a Galicia durante os séculos XIX e XX impediu unha completa transmisión oral.

​

Durante o franquismo, a música tradicional foi forzada a adaptarse á visión política do momento, e as manifestacións máis vistosas foron transformadas en espectáculos patrióticos, o que conduciu ao declive na popularidade dos estilos tradicionais (o "folclorismo"), a castelanización das letras e a deturpación tanto das formas musicais como das danzas que as acompañaban. Non sería até a desintegración e caída do franquismo que a tradición non volveu a ter sido en conta, tanto por novos grupos (Fuxan os ventos é o caso máis salientable neste senso) como por agrupacións folclóricas, que ben continuaron en certa medida coas formas impostas por Educación y Descanso e os grupos de Coros y Danzas da Falange Española, ou afondaron na recolleita e reconstrución da música tradicional. Nese momento recuperáronse moitas formas tradicionais, tentouse dignificar a gaita e apareceron festivais, como o Festival Internacional do Mundo Celta (1977), que contribuíron a establecer grupos musicais. Algúns grupos destes primeiros tempos que reaprenderon os estilos tradicionais foron Os Areeiras de Catoira, Os Rosales, Os Campaneiros de Vilagarcía,Os Morenos de Lavadores, e Os Irmáns Graceiras. Antón Corral creou un obradoiro de música popular de grande influencia na Universidade Popular de Vigo. A formación máis notoria aparecida nesta altura foi Milladoiro.

Nas últimas décadas do século XX, moitos músicos galegos comezaron a considerar que a música galega era polo menos parcialmente "céltica" en orixe, de maneira que procuraron influencias nas músicas de Irlanda e Escocia, así como da Bretaña francesa. A pesar de que esta relación é moi discutida, o resultado foi a proxección internacional da nosa música, coincidindo cun espallamento xeral da música tradicional como contestación as músicas máis comerciais.

​

A partir dos anos 1980 apareceron moitos grupos e cantantes novos que partindo da música tradicional a fusionaron con outras músicas, ben máis modernas (o pop ou o techno, por exemplo) ou proveniente doutras culturas, sobre todo dos chamados países celtas: Irlanda, Escocia, a Bretaña Francesa... dando a lugar unha corrente de música folk. Uxía Senlle, que comezara con Na Lúa, Luar na Lubre, o gaiteiro Carlos Núñez e Milladoiro foron quen máis teñen popularizado a música galega, a nivel estatal e internacional. O disco de Carlos Núñez A Irmandade das Estrelas de 1996 vendeu máis de 100.000 copias. Ao carón disto nacen, tamén, agrupacións que intentan recuperar e manter a música e baile tradicional a modo de escolas-banda do que é exemplo Abertal.

A celtificación da música galega tamén tivo nas bandas de gaitas unha importante repercusión. Estas formacións son orixe dunha forte polémica, chamada habitualmente guerra das gaitas. Os principais puntos de crítica son a súa estética, tanto visual como musical, os instrumentos empregados, e en xeral polo seu afastamento do considerado tradicional. A Real Banda de Gaitas é o máis significativo caso deste tipo de agrupacións.

Outros gaiteiros modernos son Xosé Manuel Budiño, Susana Seivane e Cristina Pato. A aparición destas dúas mulleres no mundo da gaita rompeu definitivamente coa visión estritamente masculina do gaiteiro. Outra muller con gran proxección é Mercedes Peón, posuidora dunha potente voz e que afonda tanto na reivindicación da tradición como na súa reinterpretación en linguaxes musicais modernas. Tamén xurdiron nos últimos anos grupos de pandeireiras de recoñecido prestixio, como por exemplo Leilía, ou dentro da corrente máis moderna, Anubía, Faltriqueira, Ialma ou Donicelas.

​

                                                                                                                                          FONTE: GALIPEDIA

​